Terenowa antena wielopasmowa QRP na pasma 7-28MHz (lub 3,5-28MHz)

Jednym z moich ulubionych zajęć krótkofalarskich jest praca terenowa na falach krótkich z małą mocą (QRP). Na „wyprawy terenowe” wybieram się zwykle pieszo lub rowerem dlatego potrzebowałem antenę, która byłaby:

• lekka (cała antena wraz z odciągami i układem dopasowującym waży ok. 300g),
• po złożeniu zajmowała niewiele miejsca w plecaku,
• da się łatwo zainstalować w ciągu maksymalnie kilkunastu minut przy użyciu tylko jednego wysokiego punktu (np. wysokie drzewo, lub lekki maszt) i bez pomocy drugiej osoby,
• będzie pracowała na kilku pasmach (najbardziej zależało mi na 7 i 14 MHz),
• będzie odporna na zmianę warunków zawieszenia, innymi słowy nie będzie wymagała strojenia przy każdym użyciu,
• będzie skuteczna w łącznościach krajowych i europejskich przy niewielkiej mocy nadajnika (<5W).

Wszystkie te założenia spełniła antena typu EFHW (End Fed Half Wave) czyli dipol półfalowy zasilany na końcu.

Antena taka to po prostu promiennik wykonany z drutu o długości równej połowie długości fali (λ/2). Np. dla pasma 7MHz (40m) potrzebny jest promiennik o długości ok. 20 metrów. Gdybyśmy taki promiennik zasilili na środku długości, to powstałby klasyczny dipol powszechnie używany przez krótkofalowców (i nie tylko). Jednak taki dipol wymaga dwóch punktów zawieszenia, czasami długiego kabla zasilającego i pracuje tylko na jednym paśmie. Dlatego postanowiłem zasilać promiennik na jednym z końców. Dzięki temu możliwe stało się rozwieszenie anteny jako „skośny promień” którego jeden koniec przymocowany jest np. do wysokiego drzewa, natomiast drugi koniec za pomocą kawałka odciągu przymocowany jest do punku na poziomie gruntu. Taką antenę można rozwiesić w ciągu kilku minut. Robię to w ten sposób, że do kawałka cienkiej izolacyjnej linki (np. linka żeglarska lub sznurek murarski) mocuje obciążnik (może być nim kamień, mała butelka z wodą, lub inny przedmiot) i zarzucam go na drzewo tak, żeby obciążnik opadł na ziemię. Można posłużyć się np. procą wędkarską do wystrzelenia obciążnika. Następnie do końca linki, gdzie był obciążnik przymocowuje jeden koniec promiennika i wciągam na drzewo za pomocą drugiego końca linki. Drugi koniec poprzez kilka metrów linki mocuję do gruntu za pomocą metalowego śledzia. Antenę zasilam poprzez układ dopasowujący i krótki fider od strony końca będącego w pobliżu ziemi.

Taki promiennik ma na swoim końcu impedancję rzędu kilku kiloomów, dlatego nie możemy go włączyć bezpośrednio do nadajnika. Potrzebny jest układ dopasowujący, tzw. transformator impedancji. Taki układ można wykonać na kilka sposobów, np. układ Fuchsa lub skrzynka antenowa z obwodem LC typu L znana jako skrzynka do anten longwire. Ja wybrałem jeszcze inny sposób – transformator szerokopasmowy. Uzyskałem dzięki temu układ nie wymagający strojenia, mały i lekki. Całość mieści się w plastikowym pojemniku o wymiarach ok. 6x4x3 cm.

Ciekawy jest fakt, że jako promiennik możemy zastosować drut o długości pól fali lub o wielokrotności połówki fali (λ/2). W każdym przypadku impedancja na końcu promiennika jest podobna (ok. 3-4 kiloomy) dlatego można używać tego samego układu dopasowującego. Dodatkowo trzeba zauważyć, że promiennik o długości np. 20m będzie miał długość λ/2 dla pasma 40m, 2x λ/2 dla pasma 20m, 3 λ/2 dla pasma 15m i 4x λ/2 dla pasma 10m. Dzięki tej właściwości antena pracuje prawidłowo na tych wszystkich pasmach.

Na rysunku można zobaczyć rozkład prądów i napięć w antenie dla poszczególnych pasm. Można zauważyć, że na końcu anteny, w punkcie zasilania występuje maksimum napięcia i jednocześnie minimum prądu. Z tego powodu impedancja w punkcie zasilania jest stosunkowo wysoka.

Oczywiście częstotliwości poszczególnych pasm amatorskich nie są dokładnymi wielokrotnościami i długości anteny wychodzą odrobinę różne w zależności od pasma, jednak możliwe jest znalezienie długości kompromisowej. W moim przypadku jest to 20,5 m przewodu LGY1x0,5. Oczywiście charakterystyka promieniowania anteny będzie różna dla różnych pasm – trzeba o tym pamiętać wybierając kierunek zawieszenia anteny.

Doświadczenia zebrane podczas wakacji pokazują, że antena działa skutecznie przy niewielkich mocach nadajnika. Używam tej anteny w połączeniu z FT-817 z mocą nieprzekraczającą 5W, otrzymując dobre raporty od korespondentów. Inną bardzo pożądaną cechą anteny jest niewielki wpływ otoczenia na dopasowanie anteny. Praktycznie raz zestrojona antena stroi się tak samo, niezależnie od miejsca i sposobu zawieszenia. Przeprowadziłem próby z anteną:

• rozwieszoną jako skośny promień,
• rozwieszoną jako odwrócone V (zasilane na końcu),
• rozwieszoną poziomo (2-3 metry nad ziemią).

We wszystkich przypadkach antena pracowała prawidłowo, nie wymagała dostrajania.

Poniżej zamieszczam schemat wykonania transformatora.

Zwoje powinny być nawinięte bardzo ciasno (powinny przylegać do rdzenia). Druty uzwojenia pierwotnego i wtórnego powinny być przed nawinięciem bardzo dokładnie ze sobą skręcone. Należy jednak uważać, żeby nie uszkodzić emalii. Jeśli ktoś ma w swoich zasobach drut nawojowy w oplocie bawełnianym, to będzie on bardziej odporny na uszkodzenia mechaniczne podczas nawijania. Uzwojenie pierwotne ma 3 zwoje, natomiast uzwojenie wtórne ma 3+23 zwoje drutu nawojowego 0,5mm na rdzeniu Amidon FT50-43. „3+23” oznacza, że 3 zwoje uzwojenia pierwotnego i wtórnego są ze sobą skręcone, kolejne 23 zwoje to pozostała część uzwojenia wtórnego.

Poprawność działania transformatora dopasowującego można sprawdzić w bardzo prosty sposób – należy pomiędzy zacisk promiennika i zacisk przeciwwagi podłączyć rezystor 3,3 – 4,7 kilooma. Tak obciążony transformator powinien być dopasowany do nadajnika z SWR 1,0:1 na wszystkich pasmach krótkofalowych – sprawdzamy to przy pomocy reflektometru. Jeśli jest inaczej należy poszukać błędu w wykonaniu transformatora.

Antenę stroi się dobierając długość promiennika, tak aby współczynnik SWR był jak najmniejszy we wszystkich pasmach (40,20,15 i 10m). Moja antena stroi się z SWR nie przekraczającym 1,5:1 na każdym z pasm. Można zastosować promiennik o długości ok. 41m – wtedy antena będzie pracować również na paśmie 80. Ja jednak wybrałem wersję krótszą (ok. 20m) ze względu na łatwość rozwieszania w terenie.

W praktyce przy mocach QRP antenę można używać bez przeciwwagi, nawet przy krótkim kablu zasilającym. Przy większych mocach należałoby zastosować większy rdzeń (z materiału typu 43), grubszy drut na uzwojenia oraz upewnić się, że prąd wielkiej częstotliwości (w.cz.) nie przedostaje się na obudowę nadajnika. Można to osiągnąć stosując przeciwwagę (ale nie dłuższą niż 0,1 λ) oraz tzw. „chooke balun”, czyli odcinek kabla koncentrycznego nawinięty na rdzeniu toroidalnym.

Transformator zamontowany do obudowy:

Oraz kilka przykładów rozwieszenia anteny w terenie

Reklama